11 listopada to w Portugalii również ważna data, choć wymowę ma nieco bardziej przyziemną niż w Polsce. To celebrowany tu hucznie dzień św. Marcina (São Martinho).
W Polsce mamy babie lato, Amerykanie mówią o Indian summer, a tu w Portugalii jest verão do São Martinho, czyli lato św. Marcina. To iberyjskie lato jest chyba kalendarzowo najpóźniejsze z trzech wymienionych, ale rzeczywiście tydzień, w którym przypada 11 listopada bywa tu zwykle słoneczny i przyjemny. Św. Marcin był rzymskim legionistą, który podzielił się swoją peleryną z półnagim, marznącym na deszczu żebrakiem. Gdy przeciął mieczem na pół swój żołnierski płaszcz i podał go biedakowi, natychmiast przestało padać i wyszło słońce (stąd właśnie lato św. Marcina). Nie wiem co prawda co São Martinho ma do kasztanów, ale to je właśnie tradycyjnie się jada w dzień jego święta.
Portugalczycy kochają kasztany i jesienią można na każdym kroku spotkać w portugalskich miastach sprzedawców z węglowymi piecykami sprzedających kasztany w papierowych tutkach. Kiedyś tutki były z gazet , teraz UE zabroniła (może i słusznie) i są z papieru mogącego mieć kontakt z żywnością. Takie uliczne kasztany są najpyszniejsze. Parzą ręce, gdy usiłujemy je pozbawić łupinki i dobrać się do smakowitego wnętrza. Łupinki te są aż białe od popiołu.
Bardzo smaczne są też kasztany przygotowane w domu. Może nie mają tego samego czaru, co te kupione na ulicy, ale smak jest również bardzo dobry. Castanhas tutaj kochają wszyscy. Gdy nadchodzi ich czas w sklepach pojawiają się przeróżne gadżety do ich przygotowywania - specjalne przyrządy do nacinania skórki, perforowane patelnie, albo gliniane wysokie garnki z dziurkami, które wstawiać można nawet do domowego kominka i tam kasztany upiec. Ja piekę je zwyczajnie w piekarniku.
Nie może zabraknąć też specjalnych tradycyjnych napitków towarzyszących kasztanowej uczcie. Jak mówi przysłowie "No dia de São Martinho, come se castanhas e bebe se vinho" (Na św. Marcina je się kasztany i pije się wino). Co się pije do kasztanów? Tradycyjnie słodkie wino jeropiga. Do tegorocznego moszczu dodaje się winnej brandy (aguardente) dla zatrzymania fermentacji. Stąd jeropiga ma więcej cukru, który nie do końca sfermentował, niż zwykłe wino. Ja za nią specjalnie nie przepadam. To coś jak niezwykle ubogi krewny wina porto, pijane w zasadzie tylko do pieczonych kasztanów.
Na jesiennych kasztanowych świętach (festas de castanha) urządzanych jak Portugalia długa i szeroka (w pobliżu Porto najsłynniejsza ma miejsce w miasteczku Penafiel) często popija się do pieczonych kasztanów również vinho novo, młode tegoroczne wino dopiero co po fermentacji (mój mąż się śmieje, że to takie portugalskie beaujolais). Czasem jest to nawet wręcz vinho doce. W tej akurat sytuacji nie chodzi o zwyczajne słodkie wino, jakby tłumaczenie nazwy wskazywało, ale o sfermentowany moszcz. Nie raz mnie tym raczono, oczekując na jakieś niezwykłe sensacje ze strony przewodu pokarmowego, ponoć gwarantowane po tym napoju. Okazywało się jednak zawsze, że mój polski organizm znosił wszystko bez szwanku. Na nic się więc nie zdały podstępne żarty z obcokrajowca nieobeznanego z portugalskimi regionalnymi niebezpieczeństwami.
Innym kultowym, najczęściej domowego wyrobu trunkiem jest água-pé (niezbyt mocne bagaço - alkohol z winogron typu aguardente, powstający z wytłoczyn winogron użytych do produkcji wina). Ten ostatni alkohol nosi też miano champanhe do póvo (szampana dla ludu).
Ludowe święta, nazywane magustos, gdzie piecze się kasztany i ze smakiem je zajada, którym towarzyszy również wspólne śpiewanie, zabawy i palenie ognisk, najpopularniejsze są chyba na północy i w środkowej Portugalii, ale także w hiszpańskiej Galicji i Asturii. Podobno święto wywodzi się z pogańskiej tradycji i dawniej stół zastawiony kasztanami zostawiano dla zmarłych przodków w noc zaduszną.
Zachęcam bardzo serdecznie do urządzenia sobie w domu małej castanhada, czyli portugalskiej kasztanowej uczty. Może mniej wykwintnej niż nasze polskie pieczone gęsi i marcińskie rogale, ale na pewno równie tutaj tradycyjnej.
Pieczone kasztany
1 kg kasztanów
1-2 garście grubej morskiej soli
woda w spryskiwaczu
Kasztany myjemy. Nagrzewamy piekarnik do 210ºC. Małym ostrym spiczastym nożem robimy nacięcia w kasztanowej skórce, próbując za każdym razem oderwać jej mały podłużny fragment. Można też je zwyczajnie naciąć, ale moim zdaniem to odrywanie ułatwia później znacznie obieranie kasztanów po upieczeniu.
Układamy kasztany na blaszce (ja używam takiej perforowanej jak do frytek, ale może być zwykła duża płaska blacha, wyłożona folią aluminiową), spryskujemy je wodą i szczodrze posypujemy solą. Sól będzie spadać, ale część przylepi się do kasztanów. Pieczemy do miękkości, zwykle trwa to ok. 25-35 min. Najlepiej wyjąć jednego kasztana na próbę i sprawdzić czy jest wystarczająco miękki.
